علل قطع تخم گذاري در طيور

مقدمه :
توليد تخم يك پديده جالب توجه است . پولت تخم گذار در 20-18 هفتگي تخمگذاري را شروع مي كند و در حدود 35 هفتگي به اوج تخمگذاري مي رسد كه در اين هنگام ميزان تخم گذاري بيش از 90 درصد مي باشد (9 تخم در 10 روز به ازاي هر مرغ يا 9 تخم در يك روز به ازاي 10 مرغ ) . پيك تخم گذاري در حدود 10هفته طول مي كشد و پس از آن توليد تخم به تدريج كاهش مي يابد . يك مرغ پر توليد در هر سال حدود 10 برابر وزن بدنش تخم مي گذارد . متوسط تعداد تخم در مرغ نژاد لگهورن سفيد تجاري حدود 265 عدد در هر سال است ولي نژادهاي ديگر در مقايسه با آن تخم كمتري مي گذارند و در اكثر مواقع مرغ هاي بومي پرورشي از لحاظ تخم ٬ پتانسيل پايين تري دارند .

در يك مرغ ٬ تخمگذاري به دلايل متعددي قطع مي گردد . محرك هاي خارجي و داخلي سطوح هورموني بدن مرغ را تحت تاثير قرار مي دهند كه باعث تغيير شرايط حاكم بر اندامهاي تخمگذاري (تخمدان و اويدوكت ) مي شود كه اين تغييرات باعث كاهش يا توقف توليد تخم مرغ مي گردند . كاهش طول روز ٬بيماري ٬ كرچي ٬تغذيه ي نامناسب و استرس از جمله عمده ترين عواملي هستند كه بر توليد تخم اثر مي گذارند . اما در شرايط ايده آل هم توليد تخم هر مرغ به تدريج كاهش يافته و نهايتاً متوقف مي گردد .

كاهش طول روز :

از اوايل تير ماه هر سال روزها شروع به كوتاه شدن مي كنند و مجدداً از اوايل دي ماه هر سال بلند تر مي شوند . طول روز از حدود 16 ساعت در اوايل تابستان به حدود  8 ساعت در اوايل زمستان مي رسد . اين تغيير در طول روز باعث ((تولك رفتن)) و قطع تخمگذاري مي گردد كه ممكن است چندين ماه طول بكشد . براي جلوگيري از كاهش توليد در اثر تغيير در طو ل روز ٬ به نور دهي مصنوعي نياز است . براي حفظ توليد ٬ طول روز بايد افزايش يابد و يا اين كه بيش از 12 ساعت به ازاي هر روز ثابت بماند (مثلاً 14 تا 16 ساعت در روز) . نور مورد نياز بايد طوري باشد كه بتوان روزنامه خواند ولي نوع منبع نور دهي مهم نيست . بايد توجه داشت كه اگر يك برنامه ي نور دهي شروع گردد ٬بايد ادامه يابد و قطع نور حتي به مدت يك روز هم مي تواند اثر منفي بر توليد داشته باشد و بهتر است كه از يك تايمر ارزان قيمت براي كنترل برنامه ي نوري استفاده گردد .

تولك :

تولك رفتن يك مرحله فزيو لوژيكي طبيعي است كه به مرغ اجازه مي دهد تا پرهاي كهنه و قديمي خود را جايگزين كندو اويدوكت را كه اندام توليد تخم است ٬ بازسازي كرده و مجدداً جوان كند . هنگامي كه تولك روي ميدهد ٬ مرغ اكثر انرژي خود را صرف رشد پرها كرده وتنها مقدار اندكي از آن را براي توليد تخم مصرف مي كند . تولك طبيعي يك پديده فصلي است كه با تغيير طول روز ارتباط دارد .  پرريزي در پرندگان اهلي در هر زماني مي تواند روي دهد (به خصوص اگر مرغ در معرض برخي استرس ها قرار گيرد . ) پريزي سريع در تمام گله معمولاً نتيجه ي حوادث استرس زاي جدي مثل فقدان آب و غذاو يا مشكلات ناشي از برنامه هاي نوردهي است . گاهي با يك برنامه ي نوري خاص ٬ تولك اتفاق مي افتد .

در هنگامي كه تولك در دوران روزهاي بلند اتفاق مي افتد ٬ پرريزي غالباً ناتمام مي ماند . در اين حالت ممكن است كه مرغ هرگز به توليد ايده آل خود برنگردد . براي رفع اين مشكل بهتر است كه اجازه دهيم تا مرغ در طول دومين زمستان به تولك برود كه با خاموش كردن نور به مدت 6 هفته در زمستان اين عمل اتفاق مي افتر مرغ كاملا ً پرريزي مي كند و سپس با قرار دادن در شرايطي با طول روز بلند ٬ مجدداً توليد را از سر مي گيرد .

تذكر: در تولك رفتن ٬پرها به صورت ناحيه اي يا تكه تكه نمي ريزد و اگر چنين حالتي مشاهده شود با احتمال زياد نتيجه ي نوك زدن طيور مي باشد .

كرچي :

كرچي يك استعداد طبيعي است كه مرغ روي تخم ها نشسته و جوجه ها تفريخ مي كنند . اكثر مرغها بلاخره كرچ مي شوند . برخي نژادها بيشتر از ديگر نژادها كرچ مي شند و در برخي نژادها اين عمل به ندرت اتفاق مي افتد ( كوشين وسيلكي ركورددار كرچي هستند ولي لگهورن به ندرت كرچ مي شوند ) . وقتي يك مرغ كرچ مي شودتغيرات هورموني موجب قطع تخمگذاري ميگردد.

يكي ازعوامل اصلي موثر بر كرچي معمولاًجمع شدن تخم در لانه است ٬ ولي برخي مرغ ها بدون وجود تخم در لانه  هم كرچ مي گردند . براي كاهش كرچي ٬ بايد تخم ها هر روز از لانه جمع شده و  محل آنها صاف شود . اگر يك مرغ مايل باشد كه زماني طولاني در لانه بماند بايد به مدت چند روز از لانه رانده شود در اين صورت پس از يك دوره ي زماني ٬ رفتار كرچي پايان يافته و مرغ به حالت توليد تخم بر مي گردد.

سلامتي گله :

مشكلات بيماري هر از گاهي در تمام گله بروز مي كند . در برخي مواقع٬ كاهش توليد تخم از اولين نشانه هاي بروز مشكل است. ساير علايم شامل كسلي ٬عدم فعاليت لنگش ٬ سرفه بيحالي و در نهايت مرگ مي باشد . برخي مرگ و مير ها ٬ طبيعي است ولي اگر چندين پرنده علائم مشابهي را نشان دهند ٬ بايد جهت اطمينان نوع بيماري از متخصصين طيور و يا آزمايشگاه هاي تشخيصي كمك گرفت .

سن:

تمام مرغها سر انجام توليد تخم را قطع مي كنند . معمولاً مرغها تا 3-2 سالگي به توليد ادامه مي دهند تا اين  كه شروع به كاهش توليد نموده و نهايتاً توليد تخم را قطع مي كنند . تولك رفتن مكرر و طولاني مي شود و برخي مشكلات فيزيكي در تخمدان و اويدوكت روي مي دهد . گذشته از اين مسائل وقتي يك مرغ پر توليد به مدت سه سال تخم گذاري مي كند ٬ ممكن است كه بيش از 30 برابر وزن بدنش تخم بگذارد . در برخي شرايط اويدكت توانايي خود را در عبور تخم از دست مي دهد و يك يا چند تخم در اويدوكت به تله مي افتد كه اين حالت (از تخم افتادن ) ناميده مي شود . در موارد ديگري مرغ توليد زرده اي مي كند كه توسط اويدوكت جمع آوري نمي شود و در محوطه ي بطني بدن باقي مي ماند .  بروز اين حالت براي درصد پاييني از زرده ها طبيعي است و مرغ مي تواند به سادگي آن را مجدداً جذب بدن  كند ولي هنگامي كه اين عارضه هر روز اتفاق بيافتد مرغ به تخمگذار بطني معروف مي گردد .

گاهاً مرغ هاي مسن تر تخم هاي بزرگ تر و يا تخم هاي دو زرده مي گذارند . در اين مورد اويدوكت كه فقط در هنگام تخم گشاد مي شود ممكن است به حالت طبيعي خود و به داخل بدن مرغ برنگردد و اويدوكت گشاد شده در بيرون از بدن نمايان باشد كه موضوع جالبي براي مرغ هاي گله جهت نوك زدن خواهد بود . چنين مرغي بايد فوراً از گله حذف شود . در هر يك از موارد فوق تخمگذاري قطع شده و سلامت مرغ به خطر مي افتد . بنابر اين بهتر است اين مرغها از گله حذف شوند .

تغذيه ي نامناسب :

نوع و مقدار جيره غذايي جهت حفظ حداكثر توليد تخم اهميت زيادي دارد . جيره ي غذايي جوجه ها بايد بر حسب احتياجاتشان بالانس گردد . هر گونه مكمل سازي با ضايعات غذايي يا پسمانده هاي باغات و.... ممكن است موجب به هم خوردن تعادل جيره ي غذايي گردد . براي كسب حداكثر توليد تخم ٬مرغهاي تخم گذار بايد تخمگذاري را به صورت مصرف اختياري تغذيه كنند و علاوه بر آن بايد به اندازه  كافي پوسته ي صدف در ظروف جداگانه اي در اختيار آنها قرار داده شود .

تذكر:هرگز نبايد از جيره هاي آغازين و يا رشدي براي مرغ هاي تخم گذار استفاده شود چون مواد مغذي اين جيره ها متفاوت است و باعث كاهش توليد مي گردد . استفاده از جيره هاي آغازين باعث به هم خوردن تركيبات داخل تخم مرغ خواهد شد .

استرس :

توليد تخم در مرغها در حقيقت فعاليت توليد مثلي آنهاست . وقتي كه يك مرغ در معرض استرس قرار مي گيرد با قطع تخمگذاري به اين حالت پاسخ مي دهد . حمل و نقل ٬دستكاري٬ حرارت بيش از حد ٬ ايجاد وحشت و قطع خوراك و آب استرس هايي هستند كه در نهايت توليد تخم را تحت تاثير قرار مي دهند .پرورش مرغ حفاظت از عوامل خارجي شكارچيان ٬ تميز و خوب نگهداري كردن سالن هاي پرورشي مرغ، تهويه ي كافي در سالن ها ي بسته٬ دسترسي دائم به خوراك و آب و... موجب كاهش استرس شده و به حفظ توليد بالاي تخم مرغ كمك ميكند . نگهداري طيور در وضعيت مناسب بهداشتي و مديريت خوب در گله موجب افزايش توليد تخم شده و تخم هايي با كيفيت بالا و بازار پسندي مناسب را براي افراد خانواده و مشتري به ارمغان خواهد آورد .