بخش قابل توجهي از تلفات در سالن هاي پرورش و نگهداري طيور(مرغ) ، ناشي از مسئله اي بنام مرگ ناگهاني بوده كه متخصصين دنيا آنرا با نام ( DSS ) يا Death Suddenly Syndrome مي شناسند، مرغ بطور ناگهاني سكته كرده ، در كالبدگشايي خونريزي شديد داخلي مشاهده مي شود و داخل بدن مرغ پرخون است، اين بيماري بدون هيچ مقدمه و سابقه اي بطور ناگهاني اتفاق مي افتد ، پس از بررسي هاي دقيق موارد فوق، هيچ نوع بيماري خاصي تشخيص داده نشده و گفته مي شود كه مرگ بدلايل ناشناخته اي صورت گرفته است.
متخصصين جهان اين را مسئله اي لاينحل قلمداد كرده و ظاهرا درماني براي آن نداشته و براي پيشگيري از اين مشكل دستوراتي را صادر مي كنند كه تا كنون در عمل خيلي موثر نبوده است، آنها تلفات اين مورد را جزو تلفات عادي بحساب آورده و توصيه مي كنند كه مرغداران بايد با اين مشكل بسازند و بسوزند.
اين معضل هميشه دغدغه خاطر مرغداران و پرورش دهندگان طيور درسراسر دنيا بوده است .
آيا واقعا چاره اي جز اين نيست و بايد با آن ساخت؟ جواب اينست كه خير!
به جرات بايد گفت كه اين مشكل نه تنهالاينحل نيست بلكه راه حل هايي بظاهر بسيار ساده ولي در باطن بسيار دقيق و ظريف ، عملي و كاربردي دارد و اگر از تحميل استرس هاي گوناگون به مرغ جلوگيري شده و بهداشت رواني اين موجود ظريف را در سر لوحه مديريت پرورش قرار دهيم و مديريت كل سالن را هميشه بصورت سيستميك ببينيم يعني تمام مديريت ها مهمند و هر كدام از آنها بايد منفردا درست بوده و در سيستم نيز متناسب و بموقع و هماهنگ با ساير مديريت ها بترتيب به مرحله اجرا در آيد در اين صورت است كه مي توانيم اين ايراد و مشكل بزرگ را در خيلي از موارد بسيار بسيار كم و در بعضي اوقات كاملا از گردونه توليد و پرورش حذف نموده و كلا به اين معضل خط بطلان بكشيم.
حال ما به بررسي و توضيح بيشترو راه هاي مقابله با آن مي پردازيم و براي ملموس شدن بيشتر اين مطلب مثالي از انسان مي آوريم:
پس از خوردن هر وعده غذا در انسان و ورود غذا به جهاز هاضمه ،عمليات هضم و جذب آغاز مي گردد ، با شروع كار هضم، معده و بترتيب بقيه جهاز هاضمه و ..... شروع به فعاليت خواهند كرد، جهت ادامه فعاليت و تغذيه جهاز هاضمه احتياج به انتقال خون بيشتري به سمت اعضاي فعال خواهد بود، بخاطر تامين اين افزايش حجم خون، قلب بايد هم به تعداد ضربا ن خود و هم به شدت آن بيفزايد، با شروع افزايش كار قلب ، سيستم تنفسي نيز بايد فعاليت بيشتري را نسبت به حالت عادي انجام دهد و اين حالت فقط در وضعيت آرامش است، حال اگر شما غذا را با استرس و يا باعجله ميل نماييد متناسب با افزايش استرس هاي بوجود آمده افزايش ضربا ن و شدت ضربان قلب به ضربانهاي ناشي از عمليات هضم اضافه خواهد شد و اگر در غذا خوردن افراط نموده و پر خوري كنيد تعداد ضربانهاي قلب و تنفس ها باز هم بيشتر خواهد بود .در صورتي كه غذا با تمام موارد استرس زاي گفته شده در بالا خورده شود شما هم ضربانهاي مضاعف و هم تنفس هاي مضاعف و نفس نفس زدن يعني تنفس سطحي و ناقص را خواهيد داشت
حال اگر پس ازصرف هر غذا با شرايط مذكور ، بلافاصله براي خوابيدن به رختخواب برويد آثار افزايش شدت و تعداد ضربا ن قلب و تنفس هاي نا مرتب را در روي بالش و در گوش خود خواهيد شنيد و احساس بيقراري نموده ، بخواب رفتن نيز براي شما مشكل خواهد شد. لذا براي رفع اين معضل سعي مي كنيد تا غذاي خود را در محيطي آرام و بدون استرس و بدون عجله ميل نماييد و بلافاصله پس از صرف غذا نخوابيد .
نتيجتا اينكه ، بهداشت رواني انسان در هضم و جذب كامل مواد خوراكي نقش عمده اي را ايفا مي نمايد و اگر به آن بي دقتي شود مي تواند مشكلات عديده اي را در سوء هاضمه و اختلال در جهاز هاضمه و سپس بقيه اعضاي بدن را ايجاد نمايد و درصورتيكه شما بهداشت رواني را مد نظر قرار داده و از اعمال و تحميل استرس به خودتان جلوگيري نماييد ضربانهاي قلب و تنفس هاي قابل تحمل و تغييرات فشار خون و ..... را در حدي مطلوب و طبيعي خواهيد داشت و علاوه بر اينكه آرامش كافي داريد و مشكلي براي شما نيست، هضم و جذب غذا ، بطوركامل و بدون استرس انجام شده و موجب سلامتي روز افزون شما خواهد شد .
حال پس از اين مثال ملموس در انسان مطالب فوق را به مرغ تعميم مي دهيم و نقاط مشترك را متذكر مي شويم:
مرغداران و پرورش دهندگان طيور در جهان توصيه مي كنند كه بايد طيور (مرغ) را تحريك به غذا خوردن كرد و معتقدند كه طيور بدون تحريك غذا نخواهند خورد در حاليكه بهيچ وجه چنين نيست، غذا نخوردن طيور ناشي از اشكال در سيستمهاي مختلف سالن و مديريت هاي آن است و چنانچه تجهيزات و تاسيسات سالن طيور(مرغداري) بطور صحيح انتخاب و نصب شده و مديريت پرورش درست و حساب شده و دقيقا برمبناي فيزيو لوژي بدن مرغ و بهداشت رواني او باشد ، براي غذا خوردن پرنده نياز به هيچگونه تحريكي نخواهد بود ، در صورت رعايت كامل موارد فوق ، نه تنها مرغ غذاي كافي خواهد خورد بلكه برعكس بايد تدابيري انديشيد تا از پرخوري مرغ كه بدون تحريك (بدون استرس) صورت گرفته است جلوگيري بعمل آيد تا از عوارض ناشي از آن دور بماند.
تحريك مرغ به غذا خوردن بزرگترين اشتباهي است كه يك پرورش دهند ه طيور (مرغدار) مي تواند مرتكب شود و اين بزرگترين صدمه اي است كه مرغدار ، خود مي تواند به فارمش وارد آورد ، بايد موكدا گفت كه ايراد و اشكال اساسي در همين جا ست به اين دليل كه مرغ پس از هر تحريك به غذاخوردن و دويدن براي غذا دچار استرس شديد گرديده و در اين حالت چند استرس ناگهاني به مرغ تحميل خواهد شد، اول استرس ناشي از تحريك براي غذا ، دوم استرس حاصل از دويدن و ديگر استرس بخاطر عجله وسرو كول هم بالا رفتن براي ترس دست نيافتن به غذا ، كه موارد ذكرشده استرس هاي قبل از غذا خوردن بوده و افزايش ضربا ن قلب ناشي از هضم غذا نيز به ضربا نهاي بالا بايد اضافه شود.
يادآور مي شود كه در غذا خوردن ، تفاوتي بين مرغ و انسان بوده و آن اينكه مرغ با هر تحريك به غذا ، يك وعده غذايي اش بيشتر شده مثلا اگر شما مرغ را يازده بار تحريك به غذا خوردن بنماييد عليرغم سيري اش ، ده بار ديگر هم غذا خواهد خوردو در اين صورت مشكلات ناشي از پرخوري نيز كه باعث ضربانهاي شديد تر قلبي خواهد شد نيز به موارد فوق اضافه مي گردد .
تصور كنيد كه اين موجود خوشمزه با اين ضربانها و تنفس هاي ممتد و تند و ناقص و سطحي ناشي از اين همه استرس به چه حال و روزي خواهد افتاد و با تمام اين اوصاف چه بلايي به روز اين پرنده زيبا آمده وخواهد آمد ،ضربا ن هاي بيش از حد قلب و نفس نفس زدن ها يعني تعدد تنفس هاي ناقص باعث افزايش هاي ناگهاني و در بعضي اوقات پايين و بالا رفتن هاي شديد فشار خون شده و صدمات جبران ناپذيري را چه با اثر سوء فوري و چه با اثرگذاري سوء در آينده را به اين موجود تحميل خواهد كرد .
حاصل اين استرس ها يا بهتر بگوييم سوء مديريت ها ، بالارفتن بيش از حد فشار خون و تنفس ناقص و تغييرات شديد آنها باعث پاره شدن رگهاي طيور و صدمات اساسي فوري به امحاء و احشاء بدن اين موجود كه در مرحله اول باعث مرگ گرديده و آزردگي قسمتي از اعضاء و جوارح مرغ كه با موارد فوق به او تحميل گرديده، باعث تضعيف وي ومرگ اين موجود در مرحله دوم خواهد شدو بيماريهايي كه بظاهر منشاء مجهولي داشته ولي بعلت سوء مديريت هاي گذشته بوده باعث بيماريهاي مزمن و عملا لاعلاج گرديده و در نهايت با عث از بين رفتن اين موجود با ارزش در مراحل بعدي خواهد شد .
از مشكلات ديگر اينكه بدليل هول زدن طيور براي خوردن دان بيشتر ، داخل شدن دان به ناي مرغ نيز باعث خفگي او خواهد شد و اين نوع مرگ را بايد به تلفات گفته شده فوق اضافه نمود ، حاصل نتايج گفته شده در بالا جمع شدن مرغ هايي كه سكته كرده اند و خفه شده اند در كنار دانخوري ها و يا آبخوري ها دلايل و گواه روشني از عوارض اين مشكل بزرگ مي باشد.
يكي ديگر از فشار هايي كه توسط مرغدار به اين موجود پاك وارد مي آيد و باعث استرس شديد و همچنين پرخوري خواهد شد اينست كه به محض ورود يك انسان به داخل سالن طيور ، مرغها ترسيده و پس از فرار ناشي از ترس انسان از روي مرغهايي كه خوابيده اند رد شده و آنها را از خواب ناز بيدار مي كنند،حال اگر يك كارگر مرغداري در روزحداقل10 بار به داخل سالن برود درست مثل اينست كه شما در حال خواب باشيد و يك نفر به مدت مثلا 10 بار دست شما يا پاي شما را بشدت لگد نموده و شما 10 بار بطور ناگهاني از خواب بپريد و صبح كه از خواب بيدار مي شويد چه حال و روزي داريد ، بد اخلاق، عصبي ، بي حوصله ، بي اشتها و ....... .
حال اين استرس بزرگ را به استرس ها و ضربان قلب و نفس نفس زدن مرغ و تنفس ناقص گفته شده در فوق نيز اضافه مي شود، ايراد بزرگي را كه اين مورد ايجاد خواهد كرد علاوه برموارد بالا با هر بار بيدار شدن مرغ علاوه بر وارد آمدن استرس مضاعف به وي يك بار به وعده غذايي اش افزوده خواهد شد وبالنتيجه ده بار ديگر به وعده هاي غذايي مرغ اضافه شد ه ، بنابراين پرخوري از اشكالات بزرگ اين مورد خواهد بود و عوارض آن معلوم.
مرگ ناگهاني يا ( DSS ) كه كلياتي از آن و علل بوجود آمدنش فوقا ذكر شد در نقاطي كه مرتفع بوده يعني ارتفاع از سطح دريا در آنها بالاست، بدليل رقت اكسيژن در هواي اين مناطق ، بيشتر و شديد تر است و طيور در اين مناطق بسيار حساس تر و آسيب پذير ترند و نفس نفس زدن و تنفس هاي ناقص و سطحي بدليل كاهش دريافت اكسيژن توسط ريه طيور مي تواند صدمات آني و مزمن بيشتري را نسبت به مناطق كم ارتفاع به طيور وارد نمايد ، موارد مذكور در فوق رابراي مناطق مرتفع بايد بيشتر و بادقتي فزونتر رعايت نموده تا از صدمات بيشتر به طيور جلوگيري بعمل آورد و چنانچه موارد گفته شده و راه هاي مقابله با آن را بدقت رعايت نماييد ، صدمات بسيار ناچيز و اين مشكل را مي توان حتي در اين مناطق تقريبا از گردونه توليد حذف نمود.
نتيجه قطعي اينست كه بهداشت رواني نه تنها مي تواند مشكل مطرح شده در بالا را تقريبا ريشه كن نمايد بلكه بديهي است بايد سعي نمود حتي الامكان از ورود استرس هاي گوناگون كه تعداد معدودي از آن ذكر شد ، جلوگيري بعمل آورده و مرغ در نهايت آرامش و آسايش و رفاه بسر ببرد ، در اين صورت افزايش ضربانهاي قلب و تنفس هاي ذكر شده باعث استرس نگرديده و براي خون رساني عمليات هضم افزايش اندك ضربا ن قلب و تنفس اضافه و اندكي افزايش فشار خون براي پروسه هضم كافي خواهد بود يا به ديگر سخن تغييرات بسياركمي درفشار خون و تنفس براي طيور قابل تحمل و غير قابل زيان خواهد بود و عوارضات ديگر را نيز در پي نخواهد داشت.
نتيجه غايي اينكه دقت در بهداشت رواني طيور علاوه براينكه مشكلات آني را ايجاد نكرده بلكه از صدماتي كه ممكن بوده بدليل افزايش فشار خون و طپش هاي نا منظم قلب به اعضايي مثل كليه و ....وارد آيد جلوگيري بعمل آمده و عوارض و نشانه هاي اين موارد را كه در چند روز بعد از بروز استرسها مي توانسته مشكل سازو مجهول باشد از مديريت پرورش حذف خواهد نمود.
حال راه حل چيست و بهترين روش و نحوه عمل جهت كاهش تلفات كدامست:
1- بايد حتما از دان خوري ها و آبخوري هاي اتوماتيك استفاده شود تا انسان براي پر كردن دانخوري ها به داخل سالن تردد ننمايد و حتما كارها بطور خودكار انجام شده و دخالت و رفت و آمد هاي انسان به حداقل ممكن كاهش يابد.
2- تعداد دانخوري ها و آبخوري ها بايد كافي بوده و كمي هم بيشتر در نظر گرفته شود (حتي از استاندارد كارخانه سازنده) تا مرغ ها هيچگاه در صف آب و دان قرار نگيرند و دچار استرس نشوند.
3- از رفت و آمد هاي بيهوده بداخل سالن مرغداري بهر دليل جلوگيري بعمل آمده و بايد تدابيري انديشيد تا از طريق كنترل از راه دور سالن مرغداري را رصدكرد في المثل سالن مرغداري را به دور بين هاي مدار بسته مجهز نمود .
4- از اتوماسيون فول بايد اجتناب نمود و اعمال شرايط و امكانات به مرغ بايد برمبناي معاينات انساني و با دقت فوق العاده زيادانجام شود.
5- بنا به مراتب فوق به هيچ وجه طيور را نبايد تحريك به غذا خوردن نمود ، اين تحريك پذيري مي تواند صداي ناشي از دانخوري ها بوده و يا سوت زدن مرغدار و يا ضربه زدن به وسيله اي يا ..... هر چيز ديگر ي باشد .
6- دان خوري ها بايد هميشه مملو از دان بوده و در صورتيكه از دانخوري هاي زنجيري استفاده مي شود هميشه پر نگهداشه شود و تدابيري اتخاذ گردد كه دانخوري ها در زمان روشن شدن به ملايمت روشن شده و ايجاد سروصداننمايند
در صورتيكه از دانخوري هاي بشقابي استفاده مي شود دانخوري ها پر نگهداشته شده و هميشه در حال كار و بي صدا باشند و بشقابهاي دانخوري به هيچ عنوان خالي نمانند زيرا دانخوري بشقابي در حالت خالي بودن براي استارت مجدد بسيار پر سرو صدا خواهد بود ، دان در هر دو سيستم دانخوري بايد به مرورو در مدت طولاني خورده شود و هميشه از پر شدن جهاز هاضمه مرغ جلوگيري بعمل آيد .
7- پرورش مرغ دان و آب هميشه بايد به وفور در دستر س طيور باشد و هيچوقت نبايد طيور كمبودي را در اين مورد احساس كنند البته بعضي از مرغداران معتقدند كه اگرهميشه دان در دسترس طيور باشد آنها دان نخواهند خورد يا به اصطلاح دان زده مي شوند ، همانطور كه گفته شد در صورتيكه شرايط سالن و تاسيسات و تجهيزات و مديريت سالن در حد مطلوب باشند بهيچ وجه اين اتفاق نيفتاده و برعكس بايد تدابيري انديشيد تا از پرخوري مرغها جلوگيري بعمل آيد.
مطلب مهمي كه بايد يادآور شد اينست كه غذا خوردن مرغ با استرس ها علاوه بر مواردگفته شده در فوق باعث مي شود قسمتي از دان بدليل هضم و جذب ناقص هدر رفته وبدون جذب به كود تبديل شود لذا باعث بالارفتن ضريب تبديل شده و قيمت گوشت مرغ را بالا برده و موجب زيان مرغدار خواهد بود.
8- چون درمانهاي طيور رانمي توان بصورت انفرادي براي هر مرغ بطور جداگانه اجراكرد ، مقابله با استرس ها و رعايت دقيق موارد مذكور مي تواند در راندمانهاي مختلف مديريت هاي مرغداري بسيار موثر بوده ودر صورت رعايت بهداشت رواني طيور مي توان از بروز مشكلات قلبي و صدمات احتمالي به ساير اعضا و جوارح مرغ جلوگيري بعمل آيد .
ممكن است بعضي از مرغ ها بدلايل مادر زادي داراي نارسايي هاي در قلب يا ..... باشند ، لذا بعضي از مرغها حساس تر و صدمه پذير ترند و اگر به موارد بالا توجه بيشتري شود بايد مديريت پيشگيري ها بصورت جمعي انجام شده و با ايجاد فضايي سالم و آرام براي مرغ مي توان از مرغهايي كه آسيب پذير ترند بيشتر حمايت كرد تا اين موجود باارزش را بيهوده به چاه تلفات نفرستيم.
در نوآوري ها و اختراعات هميشه نبايد حتما اول صورت مسئله را عنوان كرد وبعد به دنبال جواب گشت ، در خيلي از موارد جواب حل مشكلات در دسترس است و فقط عنوان كردن صورت مسئله ها مي تواند نوآوري جديدي را ايجاد نموده و به مشكلات پايان دهد.
استرس هاي ديگر نيز كه بسيار مهم است باعث مشكلات عديده اي در طيور خواهند شد كه در اين مجال صحبت بحث آن نيست و موارد ديگر را به فرصتي ديگر موكول مي كنيم.
تحقيقات فوق توسط اينجانب انجام گرديده و نيز بازديد هاي زيادي از مرغداري هاي كشور هاي پيشرفته صورت گرفته است .