نكته هاي فني و اقتصادي در احداث سالن هاي نوين مرغداري

ملاحظات فني و اقتصادي در احداث سالن­هاي نوين مرغداري

در چند دهه اخير پيشرفت­هاي قابل ملاحظه­اي در عملكرد طيور، به­ويژه جوجه­هاي گوشتي صورت گرفته است كه اين امر ناشي از بهبود عوامل مديريتي، تغذيه­اي، ژنتيكي، بهداشتي و به­كارگيري فن­آوري در صنعت طيور مي­باشد. جهت دستيابي به حداكثر توان ژنتيكي سويه­هاي امروزي بايد با نگاهي تازه و متفاوت به صنعت طيور نگريست. زماني مي­توان به بيشترين عملكرد و بازده دست يافت كه بتوان تمام نيازهاي پرنده را به طور دقيق تامين نمود. يكي از موارد مهم تأثيرگذار بر توليد و بازده مجتمع هاي پرورش طيور، تأسيسات و تجهيزات مي­باشد. افزايش روز افزون هزينه هاي نيروي انساني و انرژي، اهميت استفاده از تأسيسات و تجهيزات نوين را چندين برابر نموده است.

 مهم­ترين تفاوت سرمايه­گذاري صنعت طيور با ساير بخش­هاي كشاورزي هزينه بالاي تأسيسات و تجهيزات آن مي­باشد. طي ۵۰ سال گذشته دستيابي به اندازه مناسب سالن­هاي مرغداري از لحاظ اقتصادي، مهم­ترين بحث توليدكنندگان و سازندگان سالن­هاي طيور بوده است. بررسي تاريخ صنعت مرغداري نشان مي­دهد، هميشه مرغداراني كه سالن­هاي بزرگ داشته­اند جزء موفق­ترين افراد صنعت بوده­اند. واقعيت اين است كه با افزايش ابعاد سالن­ها، هزينه توليد به ازاء هر متر مربع كاهش مي­يابد. امروزه اغلب سالن­هاي مرغداري مدرن به طول ۱۵۰ متر و عرض بين ۱۲ تا ۱۸ متر ساخته مي­شوند. اگر چه سالن­هايي با ابعاد ۱۸۰ در ۲۱ متر نيز ساخته شده اند.                      

هرچند سالن­هاي بزرگ موجب افزايش بازده و كاهش هزينه توليد مي­شوند، با اين حال استفاده از آن­ها بستگي به عواملي همچون به­كارگيري تجهيزات پيشرفته جهت فراهم نمودن نيازهاي مرغ، ملاحظات كارشناسي و مهندسي هنگام ساخت سالن­ها، سيستم هاي گرمايشي و تهويه مورد استفاده و امكان مديريت اين سالن­ها دارد.

هزينه ساخت خود سالن تنها بخشي از كل هزينه است و ساير هزينه­هاي مربوطه نيز از اهميت زيادي برخوردارند. جهت مشخص شدن اين موضوع بهتر است مقايسه اي را بين دو مزرعه انجام دهيم. يكي از مزرعه­ها داراي ۶ سالن با مساحت هر سالن ۱۲۰۰ متر مربع و مزرعه ديگر داراي ۴ سالن است كه مساحت هر سالن ۱۸۰۰ متر مربع مي­باشد. براي مزرعه نخست به ۶ سيستم كنترل و تجهيزات برق، آب و سوخت، ۶ سيستم دانخوري و آبخوري و ۶ سيلوي ذخيره دان، ۶ تابلو كنترل به همراه حس گرها، ۶ گروه هواكش جهت تهويه تونلي، ۶ دستگاه باز و بسته نمودن وروديهاي هوا و ۶ سيستم خنك كننده تبخيري نياز است. در صورتي­كه براي مزرعه دوم، ۴ سري از موارد فوق مورد نياز مي­باشد. نكته مهم اين است كه تعداد و ميزان دستگاهها و سيستم هايي كه ذكر شد در سالن­هاي بزرگتر در مقايسه با سالن­هاي كوچك­تر تفاوت چنداني ندارد و اين يكي از دلايل احداث سالن­هاي مدرن در ابعاد بزرگ مي­باشد. اگر سالن­ها با فاصله و جدا از هم ساخته شوند هزينه جاده سازي براي آنها نيز قابل ملاحظه خواهد بود.

ملاحظات تهويه اي و گرمايشي:

يك مسئله مهم ديگر در زمينه احداث سالن­هاي بزرگ­تر توجه به سيستم تهويه و گرمايشي سالن­ها مي­باشد. اكثر سالن­هايي كه در ايران به صورت تونلي ساخته مي­شوند داراي طول كمتر از ۶۰ متر هستند تا در فصول سرد، داراي هواي يكنواختي باشند. با اين وجود در اين سالن­ها نيز هنوز دماي سالن يكنواخت نيست، ضمن اينكه در محل ورود هوا يعني ابتداي سالن معمولا هواي تميز و در قسمت خروجي، هواي آلوده با گاز بالا وجود دارد. در اين سيستم اختلاف دما در دو قسمت سالن مي­تواند بيش از ۵ درجه سانتي­گراد باشد در حالي كه در شرايط مطلوب اين مقدار بايد كمتر از۲ درجه باشد. در صورتي­كه طول سالن بيشتر از مقدار مذكور باشد شرايط وخيم­تر مي­شود. البته همانطور­كه ذكر شد اين مشكل اغلب در فصول سرد بوجود مي­آيد. به عبارت ديگر سيستم­هاي تونلي موجود در كشور فقط براي حداكثر تهويه (البته نه به طور كامل) مناسب مي­باشند و جهت تامين حداقل تهويه (Minimum ventilation) بايستي سيستم ديگري را بكار گرفت. بدين منظور در سالن­هاي بزرگ از دريچه هاي ورود هوا (inletsAir) بر روي ديوار طولي (شكل۱) و هواكش­هاي حداقل روي سقف يا ديوار طولي استفاده مي­شود.

شكل۱- نمونه دريچه ورود هوا

در هواي سرد، سيستم تهويه تونلي از كار افتاده و هواكش هاي حداقل، به­ همراه دريچه­هاي ورود هوا عمل تهويه را انجام مي­دهند. دريچه­هاي ورود هوا بر اساس فشار استاتيك سالن كار مي­كنند و نياز به فن­آوري بالايي دارند (شكل ۶).

در اين سيستم با استفاده از ورودي­هاي هوا و با تنظيم فشار منفي سالن، سرعت و مسير جريان هوا درسالن قابل تنظيم است. به علت اينكه هواي ورودي با هواي گرم نزديك سقف تركيب مي­شود هواي گرم نزديك سقف بر روي سر پرنده ها منتقل شده و در نتيجه در مصرف سوخت صرفه جويي مي­گردد. همينطور با افزايش دماي هواي ورودي قابليت نگهداري رطوبت آن افزايش يافته و رطوبت نسبي هوا كاهش مي­يابد و بدين ترتيب موجب كاهش رطوبت بستر مي­شود(شكل ۲).

شكل۲- طريقه مخلوط شدن هواي سرد با هواي گرم در تهويه حداقل

 لازم به ياد آوري است كه دماي هواي نزديك سقف ممكن است بيش از ۵ درجه گرمتر از هواي نزديك كف سالن باشد(شكل۳).

شكل ۳- تفاوت دماي قسمتهاي مختلف سالن مرغداري

 بدين ترتيب مشكل تهويه در فصول سرد در سالن­هاي بزرگ حل شده و در عين حال در مصرف سوخت نيز صرفه جويي شده است.

 ترديدي وجود ندارد كه سويه­هاي گوشتي امروزي در مقايسه با قبل، به تنش گرمايي حساس­تر شده­اند و اين امر به خاطر سرعت رشد بالاي آن­هاست. به دليل مصرف خوراك و توده عضلاني و در نتيجه سوخت و ساز بيش­تر، اين جوجه ها حرارت بيش­تري توليد مي­كنند. پايين بودن نسبت سطح به حجم بدن درجوجه­هاي گوشتي امروزي امكان دفع حرارت توليدي به محيط اطرف را با مشكل مواجه كرده است.

كاهش عملكرد و افزايش تلفات ناشي از تنش گرمايي در فصول گرم، به­ويژه در شرايط آب و هوايي گرمسير كشور ما امري اجتناب­ناپذير است. كاهش وزن بدن به ميزان ۲۰۰ گرم و افزايش ضريب تبديل به ميزان ۲ تا ۳ درصد در فصول گرم نسبت به ساير فصول دور از انتظار نيست.

اگر چه راه­هاي مختلفي همچون تغيير روش­هاي خوراك­دهي، دستكاري جيره، استفاده از مواد افزودني به خوراك و آب آشاميدني و … جهت كاهش اثر تنش گرمايي وجود دارد با اين حال اكثر اين روش­ها با كاهش عملكرد همراه هستند.

يكي از راه­هاي موثر جهت كاهش تنش گرمايي استفاده از سيستم تهويه و خنك كننده مناسب مي­باشد. سيستم­هاي تهويه تونلي(شكل۴) امروزي قادر به كاهش دماي سالن به ميزان ۸ تا ۲۰ درجه سانتي­گراد مي­باشند.

شكل ۴- نمونه اي از تهويه تونلي

امروزه بيش از ۸۰ درصد سالن­هاي جديد كه در كشورهاي پيشرفته ساخته مي­شوند داراي تهويه تونلي هستند. تأثير سيستم تونلي بر عملكرد پرندگان به دليل كنترل بهتر شرايط محيطي (از قبيل نور و…)، ايجاد هواي يكنواخت در سرتاسر سالن و افزايش سرعت جريان هوا قابل توجيه است (جدول۱).

جدول۱- مقايسه اثر نوع سالن (سالن­هاي با تهويه تونلي با سالن­هاي سنتي) بر عملكرد جوجه هايگوشتي در تابستان ۱۹۹۷                                                       

سيستم خنك كننده تبخيري (پد يا مه­پاش) بسته به رطوبت محيط و كار كرد صحيح مي­تواند به ميزان ۳ تا ۱۰ درجه سانتي­گراد دماي سالن را پايين بياورد و پرنده را خنك كند. به علاوه در صورتي­كه تهويه تونلي به طور صحيحي طراحي شود مي­تواند جريان هوايي با سرعت ۵/۲ تا ۳ متر در ثانيه ايجاد نمايد  و اين جريان هوا مي­تواند به ميزان ۵ تا ۱۰ درجه سانتي­گراد پرنده را خنك نمايد، بدون اينكه دماي دماسنج پايين بيايد (دماي موثر يا Effective temperature) (نمودار۱) .

نمودار۱- اثر خنك كنندگي جريان هوا بر عملكرد جوجه هاي گوشتي در دماي يكسان ۵/۲۹ درجه سانتيگراد

براي تنظيم سرعت جريان هوا سه راه وجود دارد ۱- از طريق تعداد هواكش ۲- از طريق ميزان هواي ورودي ۳- سطح مقطع سالن.

جالب اين­كه براي ايجاد جريان هواي بالا (m/s 5/2) تعداد هواكش مورد نياز براي يك سالن با طول ۶۰ متر در مقايسه با سالني به طول ۱۰۰ متر به يك اندازه است. (شكل۵).

شكل ۵- تاثير طول سالن بر سرعت جريان هوا

لذا در صورت كاهش طول سالن و براي داشتن سرعت جريان هواي يكسان (در مثال ذكر شده) به دو برابر هواكش و دو برابر پد سلولزي نياز است….  يعني هزينه مضاعف!

 ملاحظات مهندسي در ساخت سالن­ها:

به طور معمول سالن­هاي بزرگ­تر جهت احداث به طراحي، محاسبات و كارشناسي بيشتر نياز دارند. براي اين سالن­ها بايد شرايط جغرافيايي، آب و هوايي، جهت باد و … توجه بيشتري نمود. پرورش مرغ براي طراحي و ساخت اينگونه سالن­ها افراد طراح و ناظر بايد تخصص و صلاحيت مهندسي ساخت سالن­ها را داشته باشند و به تمام جزئيات ساختمان سازي احاطه داشته و به جزئيات مرتبط با سالن­هاي مرغداري هم تسلط كافي داشته باشند. حال آن كه اغلب در گذشته اين­گونه موارد رعايت نشده است. حتي اگر طرح و نقشه مناسبي براي سالن ارائه شود ولي نظارت كافي صورت نگيرد مشكل همچنان پابرجاست. پي ريزي ساختمان، ستون­ها، محاسبه فشار وارده به سقف، ضخامت ديوار سقف و كف، جهت قرار گرفتن سالن­ها، ابعاد سالن، ارتفاع ديوارها، شيب سقف، طريق اتصال ديوار به سقف، چگونگي ايجاد سقف كاذب، مواد مورد استفاده براي ساخت و عايق بندي و جلوگيري از تعريق يا ايجاد شبنم، برخي از موارد مهمي است كه در هنگام ساخت سالن­ها بايد مد نظر قرار گيرد.

نتيجه­گيري:

۱)     احداث سالن­هاي مدرن و بزرگ مرغداري از لحاظ اقتصادي و فني قابل توجيه است.

۲)     در حال حاضر كنترل تهويه سالن­ها يكي از معضلات در صنعت مرغداري كشور است كه نياز به ارائه سيستم صحيح تهويه مي­باشد.

۳)     به دليل بالا بودن هزينه نيروي انساني استفاده از فن­آوري­ و اتوماسيون (Automation) در مرغداري مورد توجه بيشتري قرار گرفته است، استفاده از بخاري­هاي خودكار، سيستم تهويه خودكار، استفاده از دانخوري­ها و آبخوري­هاي خودكار بجاي استفاده از كله قندي و سيني دانخوري از روز اول پرورش جوجه معمول شده است.

۴)     در مرغداري نوين استفاده از كارگر روز به روز كاهش يافته و در مقابل نقش تكنسين هاي آموزش ديده  پررنگ ترخواهد شد (در يك سالن گوشتي امروزي به ازاء هر ۱۰۰۰ جوجه گوشتي به طور ميانگين تنها به ۴ تا ۶ دقيقه كار روزانه نياز است!).

۵)     هزينه سوخت، معضل صنعت مرغداري در سال­هاي آتي خواهد بود. بخش زيادي از سوخت مصرفي مرغداري­ها را مي توان  از طريق عايق بندي مناسب سالن­ها و استفاده از سيستم­هاي تهويه و گرمايشي نوين كاهش داد.

۶)     در آينده نقش مديريت در تعيين سود يا زيان مرغداري به طور روز افزون پررنگ ترخواهد شد.

شكل ۶- نمونه يك سالن ۱۲×۱۲۰متر

منابع مورد استفاده:

۱٫     Cunningham, D. L., 1998. Broiler production systems in Georgia: غير مجاز مي باشدts and returns analysis. Department of Poultry Science, the University of Georgia Cooperative Extension Service Publication, Athens, Georgia.

1. Czarick M., B. Fairchild, 2006. Fresh bedding cools your chicks. Poultry housing tips.Vol:18.No.4. The University of Georgia, Cooperative extension service, College of agricultural and environmental science/Athens, Georgia 30602-4356.

1. Czarick, M., B.Lott, M.Lacy.2000. Is an air speed of 600 ft/min in a tunnel house harmful? Poultry housing tips.Vol:12.No.6. The University of Georgia, Cooperative extension service, College of agricultural and environmental science/Athens, Georgia 30602-4356.

1. Fairchild, B. D., 2005. Basic introduction to broiler housing environmental control. The University of Georgia, Cooperative extension service, College of agricultural and environmental science/Athens, Georgia 30602-4356.

1. Lacy, M. P., and M. Czarick, 1991. Ventilating poultry houses on cold days. Poultry Digest 50:68-69.

1. Lacy, M. P., and M. Czarick, 1992. Tunnel-ventilated broiler houses: Broiler performance and operating غير مجاز مي باشدts. Journal of Applied Poultry Research 1:104-109.

1. Lacy, P.M., 2002. New technology in broiler management. Copyright© ۲۰۰۲ American Soybean Association.

۸٫     Sipmpson J., Donald, J., 2004.Why go to wider poultry housing? Poultry engineering, economics and management newsletter. No: 27. Auburn University.

منبع  itpnews.com