كنترل مصرف خوراك مطالعه تئوري هاي فيزيولوژيكي كنترل مصرف خوراك در پستانداران از سال 1988 آغاز شد كه در آن زمان دانسته ها راجع به طيور كم بود. كنترل مصرف خوراك در پستانداران وابسته به نواحي خاصي از هيپوتالاموس مغز است كه داراي محرك ها و تنظيم كننده هاي بيشماري است. برخلاف پستانداران، در پرندگان خاصيت بافت خوراك و ديدن آن تأثير بيشتري بر مصرف خوراك دارد ( نسبت به طعم و مزه ي خوراك). در مقايسه با پستانداران، پرندگان حس بويايي ضعيف تري دارند. همچنين پرنده اگر شكل خوراك را تشخيص ندهد، آن را با ولع نخواهد خورد.
1- تئوري هاي كنترل مصرف خوراك
خوراك مصرفي به واسطه مكانيسم هاي متعددي قابل كنترل است. متداول ترين تنظيم كننده هاي مصرف خوراك شامل : تئوري گلوكواستاتيك، تئوري ترموستاتيك، انبساط لوله گوارشي، چرخش اسيدهاي آمينه و پروتئين خورده شده در بدن و تئوري ليپواستاتيك (گلاوز، 1989). فرضيه گلوكواستاتيك تنظيم گلوكز خون و مقدار گلوكز وارد شده به كبد، پس از خوردن خوراك را توضيح مي دهد. كاهش گلوكز خون (هايپوگلايسمي) موجب تحريك اعصاب مركزي و تحريك اشتها شده، در صورتي كه افزايش گلوكز خون (هايپرگلايسمي) موجب تحريك مركز سيري مي شود. شرلوك و فربز (1981) نشان دادند، تزريق گلوكز در سياهرگ باب كبد جوجه هاي گرسنه، موجب كاهش مصرف خوراك آن ها مي شود. در حالي كه با تزريق گلوكز در سياهرگ كردن، چنين عكس العملي مشاهده نشد.
وقتي پرندگان انتخاب آزادانه اي به خوراك دارند[1]، پرندگان مصرف خوراك را بر اساس نيازهاي انرژي و آمينواسيدي خود نيز تنظيم ميكنند.فرضيه ترمواستاتيك به شدت با تنظيم حرارتي پرنده ربط دارد. عامل اصلي محيطي تنظيم كننده ي مصرف خوراك دما است. پرندگان موجوداتي خونگرم مي باشند كه به اين معناست كه آن ها، در برابر نوسانات محيطي مقابله كرده و دماي داخلي خود را حفظ مي كنند. در هنگام گرماي زياد، ممكن است پرنده قادر به كاهش گرماي توليدي مربوط به متابوليسم طبيعي بدن (متابوليسم مواد مغذي) نباشد. همچنين در اين شرايط نيازهاي انرژي نگهداري، كاهش ميابد. حاصل جمع اين دو عامل، موجب كاهش مصرف خوراك مي شود. در اين شرايط محيطي، تراكم مواد مغذي بايد افزايش يابد. افزايش دماي محيط (بيش از ناحيه خنثي)، موجب كاهش مصرف خوراك مي شود (هورويتز، 1980). در استرس گرمايي مزمن، با توجه به توليد حرارت هنگام هضم خوراك كه به گرماي بدن مي افزايد، مصرف خوراك بايد كم شود. ميزان حرارت توليدي هضم خوراك، به تركيب جيره بستگي دارد. تأمين انرژي به وسيله كربوهيدرات ها موجب توليد حرارت هضمي بيشتري نسبت به چربي مي شود (به دليل انتقال فعال، كه در جذب كربوهيدرات ها نقش دارد). در شرايط استرس گرمايي از طريق افزايش چربي جيره، كاهش كربوهيدرات و پروتئين و استفاده از مكمل اسيد هاي آمينه ميتوان مصرف خوراك پرنده را در حد مطلوبي حفظ كرد.انبساط و حركت لوله گوارشي بر مصرف خوراك پرندگان تأثير گذار هستند (هر چند از نحوه ي تأثير لوله گوارش بر مصرف خوراك، اطلاعات كمي نسبت به ساير عوامل موجود است). گيرنده هاي موجود در چينه دان، سيگنال هاي فيزيكي را ارسال مي كنند. اين گيرنده ها نسبت به فشار حساس هستند. پيام هاي ارسالي به مغز در مركز سيري تجمع و منجر به كاهش مصرف خوراك مي شوند. گيرنده هاي انبساطي در سنگدان نيز وجود داشته (داك، 1977) كه آسياب كردن خوراك و چسبندگي دستگاه گوارش را كنترل مي كنند.فرضيه ليپواستاتيك، به نظر نقش چنداني در كنترل مصرف خوراك در جوجه ها و پرندگان بالغ ندارد. در بيشتر گونه ها، پرندگان جوان و بالغ از طريق كنترل ميزان مصرف انرژي جيره، در برابر تغييرات چربي بدن از خود مقاومت نشان مي دهند.
2- عوامل جيره اي موثر بر مصرف خوراك
عوامل جيره اي متفاوتي بر مصرف خوراك تاثير گذارند، به خصوص اگر مواد مغذي جيره كم يا بيشتر از حد نياز پرنده باشد. با توجه به اينكه مرغ گوشتي به منظور افزايش وزن انتخاب شده است، تغييرات جيره بر مصرف خوراكشان اثر كم تري نسبت به مرغ هاي تخمگذار دارد. مرغ هاي گوشتي تمايل به مصرف حداكثري خوراك تا پر شدن دستگاه گوارش دارند ( به شرط نبودن سموم در جيره، محيط و مديريت بد و عوامل بيماريزا).
2- 1- انرژي جيره
در مرغ گوشتي، ميزان انرژي جيره تاثير زيادي روي مصرف خوراك دارد. پرندگان تمايل به مصرف خوراك در حد نيازهاي متابوليسمي دارند. ميزان انرژي مورد نياز بستگي به نيازهاي نگهداري، رشد و يا توليد بدن دارد. بنابراين با كاهش ميزان انرژي جيره، مصرف خوراك افزايش ميابد (تا زماني كه از طريق انبساط دستگاه گوارشي، مصرف خوراك محدود شود). از آنجا كه در پرورش مرغ گوشتي، ضريب تبديل غذايي عامل مهم اقتصادي به شمار مي آيد، كاهش انرژي جيره به منظور افزايش مصرف خوراك، عملي غير منطقي به نظر مي رسد.
2-2- پروتئين و اسيد هاي آمينه جيره
اسيدهاي آمينه و پروتئين جيره بيشتر اثرات غير مستقيمي بر مصرف خوراك دارند. دريافت روزانه اسيد آمينه براي رشد، امري ضروري به نظر مي رسد. همچنين عدم تعادل اسيدهاي آمينه خاص، ممكن است منجر به تغييراتي سريع در مصرف خوراك جوجه ها شود. مكانيسم كنترل مصرف خوراك بستگي به غلظت اسيدهاي آمينه خون نيز دارد.
2-3- ويتامين و مواد معدني جيره
اصولاً ويتامين ها و مواد معدني به عنوان كوفاكتور هاي شركت كننده در متابوليسم مطرح هستند، هر چند برخي مواد معدني پر مصرف از قبيل كلسيم، فسفر و منيزيوم در اسكلت بدن كاربرد دارند. در صورت كمبود و يا مصرف بيش از حد نياز اين مواد، مصرف خوراك نيز دچار تغيير مي شود. كمبود ويتامين و مواد معدني در جيره از طريق ايجاد اختلالات متابوليكي به طور غير مستقيمي بر مصرف خوراك تاثير دارند. كاهش جزئي مواد معدني، با تحريك پرنده براي بيشتر به دست آوردن آن، احتمالاً موجب افزايش مصرف خوراك خواهد شد. بالعكس، حضور بيش از حد ويتامين و مواد معدني در جيره، با بد مزه كردن دان، موجب اجتناب پرنده از خوردن خوراك مي شود. علاوه براين، افزايش مصرف مواد معدني با افزايش مصرف آب پرنده همراه خواهد بود. مصرف بيش از اندازه ي نمك موجب افزايش مصرف آب و كاهش مصرف خوراك مي شود. كمبود مواد معدني كم مصرف، تاثير چنداني بر اشتهاي پرنده ندارد (مگر در طولاني مدت).
مرغداري ما
2-4- عوامل ضد تغذيه اي
به طور طبيعي برخي تركيبات از قبيل ممانعت كننده هاي پروتئاز، آلكالوئيدها، گواترزا ها، اگزالات ها و فيتات ها موادي هستند كه در ذرات مواد خوراكي وجود دارند. اين تركيبات ضد مغذي پس از مصرف موجب كاهش قابليت دسترسي مواد مغذي، كاهش مصرف خوراك و كاهش رشد حيوانات مي شوند (هتچوك، 1994. شاهيدي، 1997). منشأ برخي از مواد ضد تغذيه اي از متابوليسم باكتري ها و قارچ ها موجود در خوراك است.
2-5- مصرف آب
هر چند محاسبه ميزان دقيق نياز پرنده به آب نسبت به ساير مواد خوراكي كار آساني نيست، آب ماده اي بسيار ضروري در جيره پرندگان به شمار مي آيد. ميزان مصرف آب جوجه هاي گوشتي بستگي به دماي محيط و نسبت آن با رطوبت، تركيبات جيره، نرخ رشد و بازده بازجذب آب از كليه ها دارد. افزايش پروتئين خام جيره موجب افزايش مصرف آب و نسبت مصرف آب به خوراك مي شود. مصرف خوراك كرامبل و پلت نسبت به خوراك آردي، موجب افزايش مصرف آب و خوراك خواهد شد. با افزايش نمك و يا ساير مواد معدني اوسموتيك در جيره، افزايش مصرف آب به منظور افزايش دفع اين مواد اضافي از كليه ها را شاهد خواهيم بود.
مصرف آب تاثير بسزايي بر مصرف خوراك دارد. با محدود شدن مصرف آب، بدن شروع به دهيدراته[2] شدن مي كند.
3- عوامل مديريتي موثر بر مصرف خوراك
حتي اگر پرندگان دو گله جيره يكساني دريافت كنند، ميزان مصرف خوراك دو گله با دو ساختمان و تسهيلات جدا، متفاوت خواهد بود. اين تفاوت در مصرف خوراك به دليل تفاوت در مديريت و بيماري ايجاد مي شود. 3 عامل مديريتي مهم كه بر مصرف خوراك جوجه هاي گوشتي موثرند شامل :1- دسترسي به آب و خوراك 2- تنش محيطي 3- مشكلات بيماري.
3-1- دسترسي به آب و خوراك
مرغ گوشتي از لحظه ي ورودش به سالن تا ارسال آن به بازار، بايد آزادانه به آب و خوراك دسترسي داشته باشد. تعداد آبخوري ها و دانخوري ها بايد كافي باشد تا رقابت را بين پرندگان به حداقل برساند. در صورت بالا بودن تفاوت در ميانگين وزني گله ، احتمالاً با كمبود دانخوري به ازاي هر پرنده مواجهيم.
3-2- تنش محيطي
تنش ها بر مصرف خوراك جوجه هاي گوشتي تأثير بدي دارند. استرس پرنده را مجبور به افزايش هورمون هايي به منظور جابجايي سوخت بدن براي ترس و پرواز خواهد كرد. پاسخ بدن در برابر استرس موجب كاهش جذب مواد مغذي و كاهش قابل توجه حركت دستگاه گوارشي خواهد شد. استرس حاد و ناگهاني موجب كاهش موقتي در مصرف خوراك خواهد شد و اثرات سوء كمي بر عملكرد پرنده دارد. در حالي كه استرس هاي طولاني و مزمن اثرات بد زيادي روي مصرف خوراك دارند. عموماً تنش هاي مزمن شامل استرس گرمايي، كيفيت پايين هوا و بد بودن كيفيت بستر مي باشند.
استرس گرمايي تأثيرات واضح بدي بر مصرف خوراك جوجه هاي گوشتي دارد. تحمل پرنده نسبت به استرس گرمايي بستگي به عواملي از قبيل اندازه بدن و سرعت رشد پرنده، دماي محيط و نسبت آن با رطوبت دارد. كيفيت بد هوا و بستر نيز اثرات غير مستقيمي بر مصرف خوراك دارند. سرعت تهويه و مديريت بستر از عوامل اصلي تأمين كننده كيفيت اين دو فاكتور مي باشند.
3-3- تنش هاي مربوط به بيماري و پاسخ هاي ايميني
تنش هاي ايمني ايجاد شده در پاسخ به بيماري ها به طور قابل توجهي بر مصرف خوراك تاثير دارد. اگر چه بيماري هاي روده اي موجب كاهش مصرف خوراك مي شود، هر آنتي ژني ( ميكروب بيماريزا يا واكسن) كه موجب تحريك سيستم ايمني شود، توأم با كاهش اشتها خواهد بود.
در عفونت ها و اسهال جذب آب، سديم، كلر و گلوكز به طور مني داري كاهش ميابد (كانو، 1996). 70% كاهش عملكرد پرنده در طول بيماري به دليل كاهش مصرف خوراك است و 30% باقي به دليل كاهش تجزيه و جذب مواد مغذي مي باشد.
استرس هاي ايمينولوژيكي در طيور موجب تغيراتي در برخي هورمون ها مي شود. اين تنش ها موجب كاهش غلظت هورمون هاي آنابوليكي مانند هورمون رشد (الاسر، 1997)، فاكتور رشد شبه انسوليني (IGF-1) (الاسر، 1995) و موجب افزايش ترشح هورمون هاي كاتابوليكي از قبيل گلوكوكورتيكوئيد ها مي شود (الاسر، 2000). با كاهش هورمون رشد شبه انسوليني و كاهش مصرف خوراك، روند تجزيه ماهيچه اسكلتي بدن افزايش ميابد.
3-4- رفتار
پرندگان به مرور زمان، به صداي دانخوري ها به عنوان خوراك عادت مي كنند. بنابر اين تحويل مكانيكي خوراك، موجب تحريك مصرف خوراك مي شود. حتي پرندگان (پرورش مرغ) از صدا و ديدن دان خوردن پرندگان ديگر نيز تحريك به خوردن مي شوند.
نتيجه گيري
در جوجه هاي گوشتي، مصرف خوراك عامل اصلي موثر بر افزايش وزن روزانه و ضريب تبديل خوراك مي باشد. به دليل تأثير عوامل مختلف بر مصرف خوراك، اغلب بهبود مصرف خوراك ضعيف كاري دشوار است مگر با مرور كلي در مديريت سالن و خوراك. مديريت و سلامت گله نسبت به عوامل جيره تأثير بيشتري بر مصرف خوراك ضعيف گله دارند.پرورش مرغ عوامل جيره اي تنها بر مصرف خوراك پرندگان يك گله موثرند. بالعكس، تنش هاي محيطي وايمينولوژيكي تاثير عميقي بر مصرف خوراك از يك گله به گله ديگر دارند. با ارزيابي منشأ استرس يا بيماري ها، مي توان در بهبود مصرف خوراك پرنده موفقيت هاي قابل توجهي كسب نمود.
Reference:
Peter R. Ferket and Abel. 2006. International Journal of Poultry Science 5 (10): 905-911 G. Gernat. Factors that affect feed intake of meat birds: A review.
Free-choice feeding[1]
[2] - از دست دادن آب بدن